Valkenburgerstraat 14 *,
Hartog Polak,
6 december 1928
De eerste steen
gelegd op 6 dec: 1928
door
H. Polak
geboren 29 juli 1866
Datum van steenlegging
6 december 1928Steenlegger(s)
Hartog PolakAchtergrond steenlegger(s)
Hartog Polak werd op 29 juli 1866 in Amsterdam geboren in het gezin van Benjamin Polak (1842) en Rachel Aandagt (1842). Zijn geboortehuis stond in de Markensteeg (buurtnr 43). Dit korte steegje liep tussen de Jodenbreestraat en de Valkenburgerstraat en werd in de jaren zestig gesloopt bij de aanleg van de metro.Ten tijde van Hartogs geboorte was Benjamin sjouwer van beroep. Later werkte Benjamin ook als behanger. Het gezin behoorde tot het armste deel van de beroepsbevolking van Amsterdam uit die tijd. Benjamin was niet ongeletterd: op de geboorteakte van zoon Hartog (BS 11, 962, 1861-5) staat zijn handtekening, ferm en duidelijk leesbaar.
In 1888 trouwde Hartog Polak met Vrouwtje Zwaaf (-1910) (Stadsarchief Huwelijksakte dd 9 mei 1888). Het gezin kreeg twaalf kinderen, waarvan er drie jong overleden.
Ten tijde van zijn huwelijk was Hartog behanger van beroep bij een bouwbedrijf. Zijn gezinskaart (Stadsarchief) geeft als beroep naast behanger ook koopman.
Hartog en zijn gezin woonden in de voormalige joodse buurt, waaronder op een aantal adressen in de Valkenburgerstraat, met als laatste nr 14. Met zijn zoon Israël (Amsterdam 1894 - Auschwitz 1943) dreef Hartog op dit adres sinds 1907 een eigen behangers- en stoffeerdersbedrijf. Bedrijf en woonhuis gingen samen. Na sloop van de oudbouw betrok het bedrijf Polak en Zoon in 1928 het nieuwe pand waarvan Hartog op 6 december 1928 de eerste steen had gelegd.
In de jaren 30 ging de gezondheid van Hartog achteruit. In 1933 verbleef hij bij zijn dochter Betje en haar gezin in Hilversum. In 1934 keerde hij terug naar Amsterdam. In dat jaar kwam hij in het Prinsengracht-ziekenhuis te liggen en later in het Nederlands-Israëlitisch ziekenhuis Nieuwe Kerkstraat 135 (Nederlands Israëlitisch Oude Mannen- en Vrouwenhuis). Vanaf 1934 tot en met 1942 woonde Hartog in een verpleeghuis voor ouderen aan de Plantage Parklaan nr 6. Bij een razzia werd Hartog Polak met alle medebewoners en de verpleging gedeporteerd. Hij kwam op 26 januari 1943 om in Auschwitz.
Pand
In het kader van de saneringswerkzaamheden op het Uilenburgereiland in de periode 1928-1930 werden de panden aan de zuidzijde van de Valkenburgerstraat weggebroken. De straatbreedte verdubbelde. Aan de overzijde werden vervallen panden gesaneerd of afgebroken, waaronder nr 14. Op de foto van de oudbouw (rechtsboven) is deels de familienaam op de etalageruit te lezen: '-k & z/ -gers/ -erders (Polak & Zn/Behangers/Stoffeerders). Op de rechter deurpost is een mezoeza (kokertje met een stukje tekst uit Deuteronomium) bevestigd.Het nieuwe pand had een voorgevel met een bakstenen sierrandje en een hijsbalk. Woon- en werkfunctie werden nu gescheiden. Hartog trok in bij zijn zoon Israël in de Plantage Doklaan nr 38. Op de foto van de nieuwbouw (linksonder) staat bovenaan: linoleums/gordijnen/meubelen/tapijten/kleden. Midden: Behangers - H. Polak en zoon - Stoffeerders. Onder: Woonplaats Pl. Doklaan 38 tel 52277.
In het kader van het bestemmingsplan Groot Waterloo (opgesteld in 2008), waarbinnen de Valkenburgerstraat valt, moest het pand gesloopt worden. Door diverse partijen is gepoogd dit karakteristieke bedrijfspandje te behouden, als een van de weinige overgebleven panden uit de jaren 1920-1940.
Inmiddels staat in Valkenburgerstraat 14 de nieuwbouw van hotel Holiday Inn. In de hal van het hotel is de gedenksteen teruggeplaatst. Leden van de familie Polak hebben hier met succes voor geijverd. In november 2018 werd in een sfeervolle plechtigheid de steen onthuld door twee jonge nazaten van Hartog.